یار مهربان

قالب شعر

مثنوي

مثنوي به معني دو تايي است زيرا در هر بيت دو قافيه مستقل آمده است يعني هر دو مصراع قافيه دارد و با بيت بعد فرق دارد.

از آنجا که مثنوي به لحاظ قافيه محدوديت ساير قوالب را ندارد شعر موضوعات طولاني است و در داستان سرايي از آن استفاده مي شود

سپس به طور کلي مي توان گفت که از مثنوي در موارد چهارگانه زير استفاده مي شود:

1. براي داستان هاي حماسي و تاريخي مثل شاهنامه فردوسي و گرشاسبنامه ي اسدي طوسي.

2. براي داستان هاي عاشقانه يا صوفيانه مثل خسرو و شيرين و ليلي و مجنون و سلامان و ابسال

3. براي طرح آموزه هاي عرفاني مثل حديقه الحديقه و منطق الطير و مثنوي

4. براي طرح مطالب تعليمي و اخلاقي مثل بوستان

وزن مثنوي هاي حماسي بحر متقارب و وزن مثنوي هاي داستاني معمولا بحر هزج و گاهي خفيف مثل هفت پيکرنظامي است.

معنی شعر:

 به  نام  خداوند  جان و خرد         کزین برتر، اندیشه، بر نگذرد

معنی: به نام خداوندی آغاز می کنم که دو نعمت بزرگ عقل و جان را به انسان عطا کرده است زیرا فکر و اندیشه انسان نمی تواند فراتر ازاین برود . به ذهن و اندیشه انسان ،سخنی بالاتر ازاین خطور نمی کند که سخنش را با نام پروردگاری آغاز کند که به انسان جان و خرد بخشیده است.

خداوند   نام  و خداوند  جای        خداونـد  روزی  ده   رهنمـای

توضیحات: نام: در حدیثی اسمای الهی نود و نه مورد ذکر شده است. (إنَّ للّه ِ تِسعَة و تِسعینَ إسماً ) و در دعای جوشن کبیر کتاب مفاتیح  الجنان شیخ عباس قمی هزار و یک اسم و صفت الهی آمده است./روزی ده : اشاره به صفت رزّاق بودن الهی است (هو الرّزّاق)/ رهنمای: اشاره به هدایتگری خداوند است ( واللّه یهدی مَن یشاء)

معنی : خداوند متعال صاحب اسما و صفات و القاب متعدّد و آفریننده ی جاو مکان(عالم هستی) است. اوست که روزی دهنده موجودات عالم و هدایت کننده آنهاست.

خداوند کیوان  و گردان سپهر        فروزنده ی ماه وناهید و مهر

توضیحات: کیوان : زحل ، نام یکی از افلاک هفتگانه است./ گردان سپهر: گردان صفت است برای سپهر که قبل از موصوف آمده است./ناهید: زهره از افلاک هفتگانه/ مهر : خورشید از افلاک هفتگانه / مراعات نظیر در بین کلمات: کیوان، سپهر، ماه، ناهید و مهر

معنی : خداوند متعال افلاک هفتگانه ( قمر، عطارد، ناهید، خورشید،مریخ ، مشتری، زحل) و آسمان در حال حرکت را آفریده است و اوست که به خورشید و ماه و ستارگان نور و روشنی بخشیده است.

بــه  بیننــدگــان  آفـریننــده را         نبینی  مرنجان دو بیننــده را

توضیحات: فردوسی در این بیت به یکی از عقاید مهم اهل تشیّع اشاره کرده است که وجود خداوند متعال با چشم و وجود مادّی قابل درک نیست .( لاتُدرکُهُ الابصارُ و هو یُدرکُ الابصارَ).

معنی : با چشمان و وجود جسمانی و مادّی نمی توان خدا را درک کرد پس برای این کار بیهوده به چشمانت زحمت مده.

نیابـد بـدو نیــز اندیشــه  راه           که او برتراز نام واز جایگاه

 
معنی : انسان حتّی با افکار تیزو اندیشه های باریک بین نیز نمی تواند به وجود خداوند متعال دست یابد زیرا که   اقدس پروردگار فراتر از محدوده اسما و نام ها و مکان ها است. ( خداوند لامکان است.)

ستودن نداند کس اوراچوهست        میـان بنـدگی را ببایدت بست

معنی : هیچ کسی نمی تواند خداوند متعال را آنگونه که شایسته درگاه اوست، ستایش کند پس تو باید کمر بندگی و اطاعت از او به میان ببندی و در بندگی و عبادت او تلاش کنی.